De geuren van de zomer:
van Ambre Solaire tot Monoi

Foto (c) Aaron Burden @ unsplash.com

Het lijkt een onmogelijke opgave om doorheen continenten en culturen te speuren naar zoiets als een unanieme geurbeleving, een soort “culturele” consensus binnen een gemeenschap of binnen het menselijk bestaan. Geur blijft een individuele beleving.

Toch zijn er geuren die vaak goed scoren, of zelfs een gelijkaardig gevoel of een gedeelde verwachting oproepen. Nu de lentezon ons doet verlangen naar zwoele zomeravonden, halen we flacons uit de kast waarvan de aroma’s onlosmakelijk verbonden zijn met een vakantiegevoel, met het komen en gaan van golven aan een Noordzeestrand of onder een zuiderse zon.

Benzylsalicylaat is de chemische naam voor één van die geuren. Benzylsalicylaat is een ester van benzylalcohol (zie kader). Als de naam geen bel doet rinkelen, doet Ambre Solaire dat vast wel. Tenzij je geurloze zonnecrème in huis haalt, is de kans groot dat je benzylsalicylaat vermeld ziet in de ingrediëntenlijst op het etiket (lees verder: toxiciteit).

De chemicus en oprichter van L’Oréal Eugène Schueller voegde benzylsalicylaat toe aan een zonnecrème om zich tegen zonnebrand te beschermen. Benzylsalicylaat heeft een zeer herkenbaar bloem- en balsemaroma met melk-karamel-noten. Het bestanddeel werd later vervangen door stoffen die veel sterker tegen zonnestralen beschermen en werd, als antwoord op de ongoochelde consument, dan toch opnieuw toegevoegd als geurstof (Ellena, J.-C., & Paillès, L., 2021).

Ambre Solaire heeft niets te maken met amber, de benaming van een “geurfamilie” in de parfumerie. Amber is voor de parfumerie een conventie, een afspraak, waarmee een combinatie benoemd wordt van (synthetische) vanilline, een bestanddeel van Vanille (Vanilla planifolia) en een absolue van Labdanum, bekomen van het hars op de klierharen van het blad en de takjes van uit soorten van het Cistus geslacht (Engels: rock rose), zoals Zonneroosje of Cisteroos (Cistus ladaniferus).

Deze amber heeft dan weer niets te maken met de zogenaamde grijze amber (Frans: ambre gris, Engels: ambergris), de grijze substantie afkomstig uit de spijsvertering van de potvis, noch met de honinggeel-oranjekleurige amber (barnsteen), een fossiele hars afkomstig van Coniferen.

Om het verhaal volledig te maken: in de zoektocht naar bestanddelen met een aan grijze amber gelijkaardig aroma, ontwikkelt het Zwitserse Firmenich in 1949 de synthetische geur “Ambrox”, op basis van sclareol, een natuurlijk bestanddeel van Scharlei of Muskaatsalie (Salvia sclarea). De geur is intussen onder andere benamingen te vinden in talrijke parfums.

Van Zonneroosje wordt naast de absolue ook een essentiële olie gewonnen: Zonneroosje EO (Cistus ladaniferus, bovengrondse delen). De essentiële olie bevat voornamelijk monoterpenen (alpha-pineen 10-22%, kamfeen 20-50%), de ester bornylacetaat (5-20%) en terpeenacoholen (Ladrôme 23/1/2020; Baudoux, 2017 p. 174). De essentiële olie is gekend voor haar wondhelende en antihemorragische (bloedstollende) werking (lees onder meer: Baudoux, 2017 p. 174; Baudoux, D., & Zhiri, A., 2010, p. 176).

Benzylsalicylaat is een natuurlijk bestanddeel van een aantal sterk aromatische planten waarvan de absolue of de concrète, bekomen van de bloem, toepassingen vinden in de parfumerie:

• Acacia absolue (ook wel Cassie genoemd) (Vachellia farnesiana),
• Jasmijn absolue (Jasminum officinalis),
• Tiare absolue (Gardenia taitensis),
• Tuberoos absolue (Poliantes tuberosa),
• Tuinanjer absolue (Dianthus caryophyllus).

Ook Ylang-ylang (Cananga odorata) essentiële olie en absolue bevatten kleine hoeveelheden benzylsalicylaat (2,42%, OF21258). In Ylang-Ylang: tropisch bedwelmend! bespreek de toepassingen van Ylang-ylang essentiële olie, bekomen door distillatie van de groen-gele bloem van Cananga odorata uit Madagaskar en de eilandengroep Comoren, gekend om haar unieke tropische hartnoot: een sterk, zoet, rijk bloemaroma.

Tiare absolue is minder gekend in de aromatherapie, maar de “Monoi uit Tahiti”-douchegel kan je niet ontgaan zijn. Monoi of mono’i is een gemacereerde olie, gemaakt van bloemblaadjes van Tiare (Gardenia taitensis) in Coprah, een geraffineerde en ontgeurde kokosolie.

Tiare absolue wordt bekomen van de bloemblaadjes van Tiare tahiti (Gardenia taitensis), een groenblijvende heester (tot 4 meter hoog) uit de sterbladigenfamilie (Rubiaceae) die voorkomt op de archipel van Frans-Polynesië. De bloem met (meestal) witte bloembladen geordend in een helixvorm, gekend van de bloemkransen, heeft een jasmijnachtige geur en vormt het nationale embleem van Frans-Polynesië.

Tiare absolue maak geen deel uit van de gebruikelijke catalogi van leveranciers van essentiële oliën en wordt in de aromatherapie nauwelijks gebruikt.

Huidsensibilisatie

Huidsensibilisatie (allergische contactdermatitis) wordt veroorzaakt door stoffen (huidallergenen) die na huidcontact een allergische reactie veroorzaken.

De EU-cosmeticaverordening 1223/2009 verplicht de vermelding van specifieke allergenen op het etiket van producten die deze allergenen bevatten wanneer ze als cosmetica (niet als voedingssupplementen) op de markt worden gebracht. De verordening waarschuwt voor de mogelijke risico’s van allergische reacties (allergische contactdermatitis) door productetikettering op te leggen voor een reeks stoffen, in verhouding tot hun concentraties in het eindproduct. Verdunning in een dragerolie sluit een mogelijke allergische reactie mogelijk niet uit.

Benzylsalicylaat is een allergene geurstof. De aanwezigheid van benzylsalicylaat stof moet worden vermeld in de lijst van ingrediënten wanneer de concentratie meer bedraagt dan 0,001 % in producten die niet worden af-, uit- of weggespoeld; 0,01 % in producten die worden af-, uit- of weggespoeld.

Tisserand en Young zien geen reden tot het stellen van een limiet omwille van huidsensibilisatie bij cutane toepassing (Tisserand & Young, 2014, p. 506).

De cosmeticaverordening is niet van toepassing op essentiële oliën die in de handel worden gebracht onder de vorm van voedingssupplementen. In het kader van de Europese en afgeleide Belgische regelgeving over voedingssupplementen, staat Canaga odorata op Lijst 3 (Te notificeren planten indien in voorgedoseerde vorm) (Wet, 1997): extracten mogen als voedingssupplement op de markt gebracht worden. Voor voedingssupplementen met bereidingen van de bloem geldt dat de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid niet mag leiden tot een inname groter dan 3 mg safrol. Dat betekent uiteraard niet dat Ylang-ylang essentiële olie geschikt is voor inname. Ylang-ylang essentiële olie wordt niet als voedingssupplement gecommercialiseerd en valt dus onder de hoger genoemde EU-cosmeticaverordening.

De IFRA (Engels: International Fragrance Association) richtlijnen bepalen maximale verdunningspercentages voor benzylsalicylaat van 1,9% voor categorie 5A (body lotion) en 5D (producten voor baby’s) (IFRA – Benzyl salicylate, 2020).

Boeken

Baudoux, D. (2017). Aromathérapie – 100 huiles essentielles. Malakoff: Dunod.

Baudoux, D., & Zhiri, A. (2010). Les cahiers pratiques d’aromathérapie selon l’école française – Volume 2 – Dermatologie. Inspir.

Ellena, Jean-Claude, & Paillès, Lionel (2021). Petit lexique des amateurs épris d’odeurs et de parfums. Actes Sud.

Tisserand, R. & Young, R. (2014) Essential Oil Safety (2 ed.) Elsevier – Churchill Livingstone

Diverse

Europa (1223/2009). (2009). VERORDENING (EG) nr. 1223/2009 VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 30 november 2009 betreffende cosmetische producten. Publicatieblad van de Europese Unie.

IFRA – Benzyl salicylate. (2020, 1 1). 49th Amendment. International Fragrance Association: https://ifrafragrance.org/safe-use/library

—

Informatie over de samenstelling van extracten op basis van analysefiches van leveranciers: Ladrôme (volgens datum analysefiche); Pranarôm International (volgens de vermelde lotnummers, bijvoorbeeld: OF20610).

Foto (c) Aaron Burden @ unsplash.com

Dit artikel is auteursrechtelijk beschermd. Contacteer me indien je een uittreksel wenst te gebruiken.