Jenever(schijn)bes op de zondagmarkt

Jeneverbes hydrolaat van Ferme du futur Largenté (Seysses, Frankrijk)

Juniperus is een geslacht van Coniferen uit de Cipresfamilie (Cupressaceae). Het Juniperus geslacht telt meer dan 50 soorten. Van enkele soorten zijn de essentiële oliën (EO) gebruikelijk in de aromatherapie:

Jeneverbes (subsp. communis) essentiële olie, bekomen door distillatie van takje en (schijn)bes van Juniperus communis subsp. communis,

Virginia ceder of Rode ceder EO (Juniperus virginiana, hout), bekomen door distillatie van het hout van Juniperus virginiana en

Cade EO (Juniperus oxycedrus, tak), bekomen door distillatie van het takje van Juniperus oxycedrus, de Stekelige jeneverbes uit het Middellandse Zeegebied. De benaming oxycedrus komt van het Griekse oxys (“scherp”) en kedros (“conifeer”).

Voor een uitgebreide botanische beschrijving van Jeneverbes (Juniperis communis, Juniperus subsp. communis) verwijs ik naar Geert Verhelst’s Groot Handboek Geneeskrachtige Planten p. 335.

De fameuze bes vraagt een toelichting. Ik citeer: “De geel-groene bloemen bloeien van april tot juni staan in kleine kegels in de bladoksels. Als er mannelijke exemplaren in de buurt staan, verschijnen er aan de vrouwelijke plant vruchten: de schijnbessen.”

Schijnbessen dus. Deze vruchten kleuren groen en na twee tot drie jaar donker paars tot zwart en worden gebruikt in onder meer jenever en de kruidendrank Bénédictine.

Jeneverbes (subsp. communis) essentiële olie (EO) wordt bekomen door distillatie van takje en (schijn)bes van Juniperus communis subsp. communis. De variëteit alpina levert de olie Jeneverbes (var. alpina) EO (Juniperus communis var. alpina, tak/bes).

Jeneverbes (subsp. communis) EO bevat (#OF32671) hoofdzakelijk monoterpenen en sesquiterpenen en terpineen-4-ol.

• monoterpeenalcoholen: terpineen-4-ol (4,50%)
• monoterpenen: alfa-pineen (35,96%), bèta-pineen (7,98%), sabineen (10,10%), bèta-myrceen (10,50%), alfa-terpineen (1,02%), limoneen (3,68%), gamma-terpineen (3,14%), p-cymeen (paracymeen) (2,91%)
• sesquiterpenen: bèta-caryofylleen (2,08%), alfa-humuleen (3,10%), germacreen D (2,43%), delta-cadineen (1,20%)
• terpeenketonen: kamfer (0,01%)

Jeneverbes EO toont een opmerkelijke mix van mono- en sesquiterpenen met terpineen-4-ol. Auteurs wijten de eigenschappen van de EO vooral aan de concentraties aan alfa-pineen, bèta-myrceen, sabineen en terpineen-4-ol (zie bv. voor de de analgetische, antinociceptieve en ontstekingsremmende werking: Rhind, 2016, p. 88). Meer over de eigenschappen van de essentiële olie in een volgend artikel.

Het traditioneel gebruik van de plant (niet: van de essentiële olie) is samen te vatten als een waterafdrijvend, zweetdrijvend, urinebevorderend en bloedzuiverend middel bij reumatische aandoeningen en spijsverteringsproblemen (Verhelst, 2021). De werking van de essentiële olie is een uitgebreid verhaal. De vraag is tweeërlei: gelden de eigenschappen van de plant, via orale inname van tinctuur, infuus of jeneversiroop, ook voor de essentiële olie; verder: is het sowieso een goed idee om de essentiële olie in te nemen, of volstaan de fytotherapeutische vormen? Dat is voer voor een ander blogartikel.

Diverse auteurs beschrijven voorzorgsmaatregelen, waaronder het vermijden van de inname van de essentiële olie bij nieraandoeningen (nierfalen: zie Goëb, 2022, p. 291; ernstige nierziekten en acute nierinfecties: Van den Eede & Verhelst, 2022, p. 137). Andere auteurs noteren geen toxiciteit (zie bv. Baudoux, 2017, p. 253 en Tisserand & Young pp. 314-315).

In België staat de plant op Lijst 3 ” Lijst 3: Te notificeren planten indien in voorgedoseerde vorm” (Wet, 1997) met de vereiste: “Voor voedingssupplementen met bereidingen van de vrucht : De etikettering moet de volgende waarschuwingen bevatten : Geen langdurig gebruik zonder deskundig advies (maximum 6 weken). Niet gebruiken bij nierfunctiestoornissen.”

De vraag is hier of het zinvol is Jeneverbes essentiële olie oraal in te nemen. Door de vraag te stellen, geef ik al aan in welke richting mijn antwoord gaat. Meer daarover in een volgend artikel.

Aan Jeneverbes (subsp. communis) EO wordt soms een abortieve werking toegeschreven. De foutieve stelling zou mogelijks ontstaan zijn door verwarring met een andere struik uit het Juniperus geslacht, verwant aan Jeneverbes, maar waarvan de extracten een totaal verschillende biochemische samenstelling vertonen (Tisserand & Young, 2014, pp. 160, 315). Zevenboom EO (Juniperus sabina, twijg en blad) (Frans: Genévrier sabine, Sabinier, Engels: savin) bevat voornamelijk de terpeenester sabinylacetaat (19,1-53,1%) en de monoterpeen sabineen (18,3-40,8%) (Tisserand & Young, 2014, p. 423).

De ester sabinylacetaat is verantwoordelijk voor de foetale toxiciteit en de abortieve werking van het extract (Tisserand & Young, 2014, p. 627). Het gebruik van het blad, de essentiële olie en preparaten van de plant in cosmetica is in de EU verboden (Europa (1223/2009), 2009). In België staat de plant op Lijst 1 “Gevaarlijke planten die niet als of in voedingsmiddelen mogen gebruikt worden” (Wet, 1997). Vermijd het gebruik van Zevenboom EO in alle aromatherapeutische toepassingen.

—

Europa (1223/2009). (2009). Verordening (EG) nr. 1223/2009 van het Europees Parlement en de Raad van 30 november 2009 betreffende cosmetische producten. Publicatieblad van de Europese Unie.

Wet. (1997). Koninklijk besluit van 29 augustus 1997 betreffende de fabricage van en de handel in voedingsmiddelen die uit planten of uit plantenbereidingen samengesteld zijn of deze bevatten.

Foto (c) Alexey Kurilovich @ unsplash.com

Dit artikel is auteursrechtelijk beschermd. Contacteer me indien je een uittreksel wenst te gebruiken.