Aromatherapie in de palliatieve zorg: 20 jaar klinisch onderzoek

In hun publicatie in het Journal of Palliative Medicine zet een team rond Sara Gonçalves van de University of Trás-os-Montes e Alto Douro, Vila Real (Portugal) 156 klinische studies uit de periode 2004-2024 op een rijtje waarvan ze er acht weerhouden voor analyse, samen goed voor 1162 deelnemers (Gonçalves et al., 2024).

Gonçalves focust op beschikbaar onderzoek waarin aromatherapie de primaire interventie is, via drie toedieningswijzen: inhalatie, toepassing op de huid (zeven van de weerhouden studies) en verstuiving. De meeste studies betreffen patiënten met een kankerdiagnose.

Symptomen en levenskwaliteit

De onderzoekers peilen vooreerst naar de veiligheid en de werkzaamheid van aromatherapie als een complementaire interventie die zicht richt op symptomen en levenskwaliteit bij patiënten die palliatieve zorg ontvangen. Vervolgens brengen ze de specifieke symptomen in kaart waarop de aromatherapie zich het vaakst toelegt en het bewijsmateriaal dat de effectiviteit van de interventies aantoont.

Gonçalves en collega’s besluiten dat aromatherapie interventies een significante effectiviteit vertonen in het verminderen van pijn, angst, misselijkheid en het verbeteren van de slaapkwaliteit.

Gonçalves en collega’s besluiten dat aromatherapie interventies een significante effectiviteit vertonen in het verminderen van pijn, angst, misselijkheid en het verbeteren van de slaapkwaliteit.

Gepersonaliseerde interventies

De onderzoekers stellen een grote heterogeniteit vast tussen de studies en pleiten voor gestandaardiseerde methodologieën en grootschalig onderzoek. Dit neemt niet weg dat ze doorheen de acht studies een aantal conclusies formuleren.

Ze benadrukken onder meer het belang van gepersonaliseerde interventies, bijvoorbeeld bij de keuze van essentiële oliën en massagehandelingen. Een gerandomiseerde, gecontroleerde studie uit 2007 in vier kankercentra en een hospice in het Verenigd Koninkrijk onderzoekt de effecten van massage met aromatherapie op angst en depressie bij 288 kankerpatiënten. De therapeuten stellen de behandelingen samen op basis van de individuele behoeften van de patiënt binnen een vastgesteld protocol. Massage in combinatie met aromatherapie toont een verbetering bij klinische angst en/of depressie tot twee weken na de interventie (Wilkinson et al., 2007).

Dit benadrukt een fundamenteel aspect van zowel de aromatherapie als de massagetherapie. Beide interventies dienen afgestemd te worden op de individuele ontvanger van de zorg. Dit kan perfect binnen een vooraf opgesteld kader, zoals het geval is in de Wilkinson studie. De expert in het vakdomein heeft als taak dergelijke kaders te bouwen; vervolgens kan de toepassing via opleiding binnen het bereik gebracht worden van zorgverleners.

De expert in het vakdomein heeft als taak dergelijke kaders te bouwen; vervolgens kan de toepassing via opleiding binnen het bereik gebracht worden van zorgverleners.

De mate waarin complementaire zorg binnen het bereik ligt van de zorgverlener wordt aangekaart in een andere systematische review, gepubliceerd in 2024 in Palliative Care & Social Practice. Suzan van Veen en confraters aan de Hanzehogeschool Groningen (Nederland) tellen er 2385 studies gepubliceerd tot 2022 waarvan ze er 22 weerhouden voor analyse (van Veen et al., 2024).

De onderzoekers speuren naar niet-farmacologische interventies (non-pharmacological interventions, NPI) die haalbaar zijn binnen het werkveld van de verpleegkundige, in het kader van pijnbestrijding bij palliatieve zorg-patiënten. Een aantal therapieën vereist immers expertise, waardoor de toepassing ervan door de verpleegkundige niet vanzelfsprekend is, zoals de acupunctuur of suppletie met kruiden.

van Veen ordent deze NPI volgens hun werkingsmechanismen:

(1) mind-body interventies (geest-lichaam),

(2) biologische behandelingen (waaronder kruiden en essentiële oliën),

(3) “manipulatieve” en lichaamsgerichte praktijken (zoals massagetherapie) en

(4) energetische therapieën (zoals Reiki).

Uit het onderzoek blijkt dat Virtual Reality (VR, reizen met Google Earth naar een vertrouwde plek of droomplek), massagetherapie en kunsttherapie op het meeste onderzoeksmateriaal kunnen rekenen. Voor VR en massagetherapie is matig en beperkt bewijsmateriaal voorhanden; onvoldoende bewijs laat niet toe kunsttherapie in te zetten bij pijnbeheer. van Veen besluit dat evidence-based NPI’s, in de verpleegkunde, een mogelijke impact hebben op pijn en dus op de levenskwaliteit van patiënten in een terminale fase. Instructies of opleiding stellen verpleegkundigen in staat de meeste interventies op een veilige manier uit te voeren.

De cruciale rol die verpleegkundigen spelen in de invoering en de uitvoering van complementaire interventies is niet beperkt tot de palliatieve zorg. Zowel in de dagelijkse praktijk, als in klinische studies, zijn verpleegkundigen als pleitbezorgers actief in ziekenhuizen en andere klinische settings.

Eens de deuren geopend, nemen sommige ziekenhuizen een “mevrouw of mijnheer aromatherapie” in dienst die, gelijkaardig aan een kinesitherapeut of diëtist, haar/zijn expertise inzet bij de individuele patiënt. Andere organisaties kiezen ervoor alle paramedische professionals op te leiden in de aromatherapie, waarvan de toepassing gebeurt op medisch voorschrift (zie bijvoorbeeld de Afdeling Klinische Hematologie (Service Hématologie Clinique) van het Centre Hospitalier Universitaire in Rennes, Frankrijk).

Artsen en zorgverleners in Franse ziekenhuizen voegen sinds 15 jaar aromatherapie-protocollen toe aan de conventionele behandelingen. In haar artikel in L’infirmière in mei 2024 citeert Lahidely de universitaire ziekenhuizen van Toulouse (zie kader), Poitiers, Strasbourg, Nantes, Mulhouse en de Hôpitaux civils in Colmar (Lahidely, 2024). Ook het Hôpital Le Corbusier in Firminy kreeg tijdens de Phyt’Arom conferentie afgelopen september erkenning van de Gattefossé Foundation.

De derde systematische review is gepubliceerd in het Journal of Pain and Symptom Management. Jodie Freeman en collega’s van het Institute of Complementary and Integrative Medicine, Universität Bern, Bern (Zwitserland) evalueren 1261 studies naar muziektherapie, aromatherapie en massagetherapie uit de periode 2010-2022 en weerhouden er 26 voor analyse; vier ervan leggen zich toe op aroma- en massagetherapie (Freeman et al., 2024).

Muziektherapie en massagetherapie rapporteren de grootste impact op een reeks parameters, waaronder pijn en levenskwaliteit, hoewel er ook gemengde resultaten werden gerapporteerd.

Uit deze systematische review is het onmogelijk iets te besluiten over de effectiviteit van aromatherapie. Freeman neemt 4 studies op, waaronder de Kreye studie die ook in de eerstgenoemde review door Gonçalves werd opgenomen. Het onderzoek uit 2022 zet Citroen essentiële olie (Citrus limon, met biochemisch analyse in de studie, echter zonder vermelding van de botanische naam) op katoenen watjes (coton pads) in bij 66 patiënten met gevorderde kankers. De interventie blijkt misselijkheid en braken te verminderen (Kreye et al., 2022). Ander onderzoek naar de preventie van misselijkheid rapporteert echter tegenstrijdige resultaten*.

De drie andere studies meten resp. fysiologische parameters bij blootstelling aan Citroen en Lavendel essentiële oliën; misselijkheid, pijn en gemoed; en slaap.

*Zie in dit verband het Cinvarom (Chemotherapy Induced Nausea Vomiting and AROMatherapy) -onderzoek uit 2021 waarin het effect van ingeademde aromatherapie op misselijkheid en braken (CINV) als gevolg van chemotherapie werd geëvalueerd bij patiënten die werden behandeld voor kanker.

Aromatherapie blijkt een veelbelovende aanvullende therapie te zijn in de palliatieve zorg, met een significante effectiviteit in het verminderen van pijn en angst en het verbeteren van de slaapkwaliteit.

Opvallend is de heterogeniteit inzake methodologie tussen de klinische studies die werden opgenomen in de drie systematische reviews. Bovendien is het aantal door de onderzoekers geselecteerde klinische onderzoeken beperkt. Dit roept de vraag op of het relevant is om de selectiecriteria te beperken tot palliatieve zorg. Vanuit onderzoeksstandpunt is dat wellicht relevant.

Echter, met betrekking tot de impact op symptomen en levenskwaliteit, bieden meerdere andere recente systematische reviews en meta-analyses waardevol inzicht in de effectiviteit van aromatherapeutische interventies (*). Ze tonen de doeltreffendheid van essentiële oliën aan, vooral bij de behandeling van slaapstoornissen, stress, angst en depressie. Wanneer we de werkingsmechanismen van de aromatherapie voor de geest halen, lijkt het logisch om te concluderen dat de resultaten van deze onderzoeken, uitgevoerd in andere klinische contexten, ook relevant zijn in de palliatieve zorg.

Wanneer we de werkingsmechanismen van de aromatherapie voor de geest halen, lijkt het logisch om te concluderen dat de resultaten van deze onderzoeken, uitgevoerd in andere klinische contexten, ook relevant zijn in de palliatieve zorg.

* In een systematische review en meta-analyse uit 2019 evalueren Pi-Chu Lin en collega’s van Taipei Medical University in Taiwan de effecten van aromatherapie op de slaapkwaliteit (Lin, et al., 2019). Lees: De effecten van aromatherapie op slaapkwaliteit (Aroma Plus)

In een systematische review en meta analyse uit april 2022 onderzoeken Ghavami en collega’s van de Iraanse Kermanshah University of Medical Sciences de effecten van Lavendel bij stresscondities. Lees: Lavendel essentiële olie bij stress (Aroma Plus)

In een systematische review en meta-analyse uit 2014 onderzoekt een Koreaans team rond Myung-Haeng Hur de effectiviteit van aromatherapie in stressmanagement. In Stress? Aromatherapie! (AromaPlus) doe ik een kritische lezing van onderzoek naar de effectiviteit van aromatische plantenextracten als antistressremedie.

In hun systematische review en meta-analyse van 2019 bestudeert een Italiaans team de werkzaamheid van Lavendel, in elke vorm van toediening, op angst en angstgerelateerde aandoeningen (Donelli et al., 2019). Lees: Stress? Aromatherapie! (AromaPlus)

Firoozeei en collega’s van de Universiteit van Medische Wetenschappen van Teheran publiceerden in juni 2021 een systematische review en meta-analyse van gerandomiseerde gecontroleerde klinische onderzoeken naar de werking van Lavendel (Lavandula angustifolia) als antidepressivum (Firoozeei et al., 2021). Lees: Lavendel bij depressie (AromaPlus)

Literatuurlijst onderaan dit artikel.

Foto (c) Siegfried Poepperl @ unsplash.com

Dit artikel is auteursrechtelijk beschermd. Contacteer me indien je een uittreksel wenst te gebruiken.